Brief van Manu Keirse, voozitter WZND, over Coronaverdriet

Corona-verdriet

De maatregelen om de corona-besmetting zoveel mogelijk te voorkomen beperkt het sociale leven
van vele Belgen tot het gezin. Je kan alleen nog buiten komen om naar je werk te gaan, naar de
voedingswinkel, de post, de bank, de apotheek of om te tanken. Wandelen en sporten kan, maar
alleen met gezinsleden. De meeste bedrijven gaan dicht. De autowegen liggen er verlaten bij. Het
vraagt een forse aanpassing, maar het lijkt allemaal overkomelijk.

Scholen grijpen naar online-opdrachten. Dat is niet eenvoudig voor gezinnen die niet over voldoende
computers beschikken voor hun kinderen en zeker niet als beide ouders ook aangewezen zijn op
dezelfde apparaten om van thuis uit te werken. Je vrienden missen is te overbruggen. Dat gebeurt in
een zekere vorm toch elk jaar als de scholen dichtgaan van eind juni tot begin september. Het kan
voor gezinnen een kans zijn om intieme relaties te verdiepen, maar dan niet voor die gezinnen waar
de ouders in deze periode door hun verantwoordelijkheid in de zorg of de ordehandhaving extra
uren moeten werken en niet over aangepaste kinderopvang beschikken.

Moeilijker wordt het voor pas opgestarte bedrijven met zware financiële lasten waarvoor die periode
van inactiviteit de doodsteek kan worden. De kosten lopen door en de inkomsten vallen weg. De
beperkte overheidssteun kan helpen, maar misschien niet voldoende als je al aan de rand van de
afgrond bengelt.

Het wordt echter gemis op gemis voor die families die met het sterven van een dierbare worden
geconfronteerd. Je kan je ouders in woonzorgcentra of thuis niet gaan opzoeken, maar de dood
wacht niet tot de maatregelen voorbij zijn. Mensen missen laatste momenten van samenzijn. Deze
komen nooit meer terug. De herinnering aan die laatste momenten van het leven blijven
nabestaanden een leven lang bij en hebben vaak een bijzondere betekenis.

Afscheidsvieringen worden uitgesteld of in beperkte kring georganiseerd. Er mogen maximum
twintig nabije familieleden aanwezig zijn en ze moeten voldoende afstand van elkaar houden. Wie
sluit je uit? Hoe kan je je persoonlijk meeleven vormgeven vanop twee meter afstand?  Een uitvaart
in intieme kring gebeurt anders ook, maar dan op uitdrukkelijke wens van de familie of de
overledene. Een afscheidsviering is nu juist een maatschappelijk gebeuren, een ritueel dat in alle
culturen bestaat. De betekenis ervan is om persoonlijk verdriet een publieke erkenning te geven. Het
is een eerste stap naar nieuwe verbondenheid en het vergemakkelijkt de verdere contacten. Je moet
die stap niet alleen zetten, maar je bent een schakel in een gemeenschappelijk gebeuren. Het is een
kans om je emoties te delen met anderen. Rouwen is een sociaal gebeuren.

En daarnaast heb je de mensen waarvan een kind, hun partner is gestorven voor de start van de
quarantaine.  Een vrouw die vijf weken geleden haar partner heeft begraven en nu met haar vier
kinderen aan het huis is gekluisterd. Ze moeten het alleen zien te beredderen zonder de steun en de
warmte van hun vrienden- of familiekring.

Is solidariteit hier niet het adequate antwoord. Het is reeds op gang gekomen door overheidssteun
aan bedrijven en door een soepele toepassing van door de overheid van quota die bepaalde
voorzieningen moeten halen om hun erkenning niet te verliezen. Bij de bevolking is het dagelijks
applaus voor de mensen in de zorg ook een maatschappelijk ritueel. Mensen naaien thuis vanuit
lakens mondmaskers om bij te springen.

Maar hier een bijkomende suggestie om iets te betekenen voor mensen die met hun verdriet in het
isolement dreigen terecht te komen: Schrijf een brief naar een familie in rouw of voor de digitale
generatie post iets op de sociale media. Wat kan je schrijven? Enkele herinneringen aan de persoon
die is overleden, kwaliteiten en kenmerken die je waardeert, zoals zijn moed, zijn inzet, zijn
integriteit. Ook de manier waarop hij zich heeft geëngageerd in verschillende initiatieven. Een
moment of een daad die je waardeert, iets over hoe je respect en je genegenheid zijn gegroeid, hoe
deze persoon je leven heeft geraakt of beïnvloed. Het doet goed te lezen dat je dierbare geliefd is en
gewaardeerd wordt. Vermeld wat je bij de rouwende waardeert. Wanneer een dierbare sterft, voel
je je vaak zo overweldigd dat je aan je eigen capaciteiten begint te twijfelen. In rouw is het soms
moeilijk om van jezelf te houden en jezelf te waarderen. Uitdrukkelijk je persoonlijke capaciteiten
neergeschreven zien, doet goed. Schrijf over hoeveel waardering je hebt voor de zorgende manier
waarop ze er waren tijdens de laatste periode. Het versterkt je boodschap als je ook een positieve
appreciatie kunt uitdrukken die je uit de mond van de overledene hebt gehoord.

Voor de afscheidsvieringen die naar een latere datum zijn verplaatst kan je vragen dat elke
aanwezige een herinnering aan de persoon in een gesloten omslag meebrengt en in een mandje legt.
De familie kan er dagelijks een lezen. Het gevoel van gemis aan direct contact in de eerste dagen kan
op die manier plaats ruimen voor een duurzame verbondenheid.

In China, waar de corona ontstond, hebben ze eenzelfde letterteken voor crisis en kans. Wellicht
kunnen uit deze crisis ook nieuwe kansen ontstaan.

Manu Keirse
Emeritus-hoogleraar verlies KU Leuven
Docent Gezinswetenschappen ODISEE